Leven in vrijheid in de ouderenzorg

Onlangs was ik bij een slotbijeenkomst van het project ‘In voor beter – leven in vrijheid’ van Vilans. Het doel van dit project was het vergroten van de vrijheid van cliënten. Tijdens deze bijeenkomst presenteerden zorgprofessionals hun resultaten. Ik was getuige van emotionele betogen die door zeer betrokken zorgprofessionals werden gehouden. Het was indrukwekkend om te zien en te horen wat het thema ‘vrijheid’ heeft losgemaakt bij deze mensen. Een veelgehoorde opmerking was dat er weer een ontmoeting plaats vond tussen mensen.

Dagelijkse routines aanpassen
Wat leren we van dit project? Het vergroten van de vrijheid zit vaak in het aanpassen van dagelijkse routines. Veel gedrag is ‘gewoontegedrag’. Tijdens het project hielden de zorgprofessionals zichzelf een spiegel voor (zelfreflectie). Belangrijke vraag daarbij was: ‘hoeveel vrijheid geef ik eigenlijk aan mijn cliënten?’. Een voorbeeld die ik tijdens de bijeenkomst hoorde: Een zorgprofessional gaf een cliënt altijd eerst een boterham met kaas en daarna met hagelslag. Vanuit de gedachte dat variatie gezond is. Dit was een routine geworden. Terwijl deze cliënt het liefst op al zijn boterhammen hagelslag wilde. Door de inzichten die deze zorgprofessional in het project heeft opgedaan kan deze cliënt weer zelf kiezen wat hij wil eten.

Zelf ben ik na deze bijeenkomst mijn eigen gedrag gaan observeren. Welke vrijheid geef ik mijn kinderen? Ik kan je zeggen dat ik versteld stond van de beperkingen die ik ongemerkt opleg. Zo stapt mijn zoontje van vier gerust met zijn sokken nog aan onder de douche. Ik voorkom dat elke keer door hem te zeggen dat hij zijn sokken uit moet doen. Maar wat kan er gebeuren wanneer hij wel een keer met zijn sokken onder de douche stapt? Wanneer ik hem die vrijheid geef creëer ik voor hem een ervaring om van te leren.

Zelfreflectie organiseren in de zorg
Bij veranderprocessen hebben mensen de neiging zich vast te klampen aan dagelijkse routines. Routines die je nou juist wil veranderen omdat deze de vrijheid van een cliënt onnodig beperken. Hoe zorg je ervoor dat zorgprofessionals open gaan staan voor zelfreflectie? Volgens mij zijn daarbij twee voorwaarden van belang. Creëer speelruimte om te mogen experimenteren en plan vaste momenten van reflectie. Waardoor men kan leren vanuit de eigen ervaring.

1. Creëer speelruimte om te mogen experimenteren
Niet alleen zorgprofessionals maar ook managers in de zorg moeten in de spiegel kijken. Welke speelruimte geef je de zorgprofessional om te werken vanuit vrijheid? Interessante vraag daarbij is hoe je omgaat met risico’s. Wil je die allemaal beperken of mogen zorgprofessionals fouten maken om daarvan te leren? Kijk bijvoorbeeld naar hoe er in de organisatie wordt omgegaan met fouten. Waarschijnlijk moet daarover een melding worden gemaakt. Ga je vervolgens in de analyse vooral inzoomen op wie er verantwoordelijk voor is? Of leg je de nadruk op het leereffect van de fout?

2. Plan vaste momenten voor zelfreflectie
Zorgprofessionals leren van elkaar en met elkaar door ervaring op te doen. Je kunt dit stimuleren door vaste momenten in te plannen waarin collega’s met elkaar ervaringen uitwisselen. Bijvoorbeeld door het als vast agendapunt van een teamoverleg te laten terugkeren. Of plan met regelmaat intervisie bijeenkomsten. Wanneer het een terugkerend element is kan zelfreflectie bijdragen aan succesvolle gedragsverandering.

Welke vrijheid geeft u?
De deelnemende organisaties aan het project van Vilans hebben met kleine aanpassingen grote verbeteringen teweeg kunnen brengen. Hierdoor is de vrijheid en daarmee het welzijn van de cliënten vergroot. Wat zou het mooi zijn als dit project zich als een olievlek gaat verspreiden. U kunt daaraan bijdragen door uzelf de simpele vraag te stellen: ‘welke vrijheid geef ik mijn cliënten?’

Bron: Bij het schrijven van dit blog is gebruik gemaakt van de eindpublicatie van het project ‘In voor beter – leven in vrijheid’.